Het kabinet heeft op 21 april aan de schoolbesturen in het VO gevraagd om zich voor te bereiden op heropening per dinsdag 2 juni (maandag 1 juni is tweede pinksterdag). Definitieve besluitvorming door het kabinet volgt uiterlijk 20 mei. Vooruitlopend op de vermoedelijke heropening hebben de sociale partners (CNV Onderwijs, AOb, FvOv en VO-Raad) een voorlopig protocol opgesteld alsook een Q&A heropening scholen. Het protocol treedt in werking op het moment dat het kabinet besluit dat de scholen opengaan Het protocol geldt zowel voor het bekostigd als het niet-bekostigd onderwijs. Voor het voortgezet speciaal onderwijs (VSO) wordt door de PO-Raad een eigen protocol ontwikkeld dat afgestemd is op het VO-protocol.
Schoolbesturen, personeel en ouders zullen ongetwijfeld veel vragen hebben over de heropening en het protocol. Hieronder treft u per “stakeholder” een lijst met mogelijke vragen en bijbehorende antwoorden aan waarbij wij ons beperkt hebben tot vragen die juridisch relevant zijn.
VRAGEN VAN SCHOOLBESTUREN
Schoolbestuur: mag ik als bevoegd gezag onze scholen gesloten houden omdat ik twijfels heb bij de veiligheid en gezondheid van personeel en leerlingen?
Het kabinet en het protocol zeggen hier niets over. Vermoedelijk heeft dit te maken met het feit dat de scholensluiting per 16 maart door het kabinet is opgelegd en dat met het besluit tot heropening deze uitzonderingssituatie ongedaan wordt gemaakt. Het VO zal nu geleidelijk gaan terugkeren naar de (nieuwe) normaalstand en daarbij past geen keuze om de scholen dicht te houden, zo zal de reactie van kabinet en sociale partners vermoedelijk luiden als een school gesloten blijft.
Schoolbestuur: heeft het protocol van de sociale partners een juridische status?
Voor een deel wel en een deel niet. Een aantal voorschriften in het protocol dient toegepast te worden in verband met veiligheids- en hygiënemaatregelen. Het betreft hier het deel in het protocol dat gebaseerd is op de richtlijnen van het RIVM en dat voor iedereen leidend is, zo verwoorden de sociale partners in hun uitgangspunten voor het protocol. De overige onderdelen in het protocol worden aangeduid als praktische adviezen.
Schoolbestuur: stelt het protocol de geldende wetgeving buiten werking?
Nee, de op het VO betrekking hebbende wetgeving zoals de WVO en de Arbowet behouden hun geldigheid en hebben bovendien een hogere juridische status dan het protocol. Dit geldt in mindere mate voor de door werkgevers- en werknemersorganisaties afgesloten CAO VO. Concreet betekent dit dat als een onderdeel uit het protocol strijdig is met de wet of de cao of als de inhoud leidt tot een uitkomst die niet strookt met deze kaders, de wet of de cao voor gaat.
Schoolbestuur: heeft de minister van OCW ingestemd met het protocol?
Dat vragen we ons af, het protocol zegt hier niets over. En anders dan het geval is bij een van de protocollen in het PO, meldt het protocol (zelfs) niet dat het met de minister is afgestemd.
Schoolbestuur: het praktijkonderwijs en het beroepsgerichte vmbo kennen praktijkvakken waarbij het moeilijk wordt om de 1,5 meter afstand in acht te nemen, hoe gaan we daarmee om?
Het protocol geeft aan dat voor deze lessen per school op maat afspraken gemaakt moeten worden. Verder zijn er servicedocumenten in de maak met informatie, tips en voorbeelden.
Schoolbestuur: er verandert veel binnen de scholen, hoe zit het eigenlijk met de medezeggenschap hierover?
De Wet medezeggenschap op scholen (WMS) geldt onverkort dus de medezeggenschapsorganen moeten betrokken blijven bij de diverse (voorgenomen) besluiten. Het protocol hanteert als uitgangspunt dat de schoolbesturen over de nadere praktische en onderwijsinhoudelijke invulling op school, in overleg treden met hun mr en daarover afspraken maken.
Schoolbestuur: als ik onze mr of gmr precies volgens de WMS om instemming of advies vraag, gaat het niet lukken om de scholen op 2 juni te heropenen, wat nu?
De sociale partners zijn zich daarvan bewust en hebben in het protocol als uitgangspunt benoemd dat de termijnen voor overleg tussen bestuur en (g)mr in redelijkheid worden ingevuld, zodanig dat snel besluiten kunnen worden genomen. Kortom waar nodig wordt van de (g)mr verwacht dat hij op een voorgenomen besluit sneller reageert dan de WMS voorschrijft.
Schoolbestuur: hoe handel ik in deze crisistijd als zorgvuldig werkgever?
Net als in het pre-corona tijdperk bent u als werkgever in zijn algemeenheid verplicht om zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is
om te voorkomen dat werknemers in de uitoefening van hun functie schade lijden (art. 7:658 lid 1 BW en art. 5 sub b ZAVO), op straffe van aansprakelijkheid voor de schade (art. 7:658 BW en art. 5 sub c ZAVO). Verder bepaalt de Arbowet (art. 3) dat u als werkgever zorg draagt voor de veiligheid en gezondheid van uw werknemers. Dat houdt onder andere in dat de arbeidsplaats veilig toegankelijk is en veilig kan worden verlaten, aldus het Arbobesluit.
Schoolbestuur: wat moet ik doen in het kader van mijn zorgplicht jegens het personeel?
Omdat u de bron van het probleem (het coronavirus zelf) niet kunt uitschakelen, zult u doeltreffende maatregelen moeten nemen gericht op de collectieve en individuele bescherming van uw medewerkers. Indien redelijkerwijs niet van u kan worden gevergd dat maatregelen worden getroffen gericht op individuele bescherming, worden doeltreffende en passende persoonlijke beschermingsmiddelen aan het personeel ter beschikking gesteld (art. 3 lid 1 sub b Arbowet).
Schoolbestuur: hoe weet ik of ik aan mijn verplichtingen tegenover mijn personeel voldoe?
Het protocol schrijft dat schoolbesturen aan hun arbowetverplichtingen voldoen “als zij hun werknemers voorlichten over de maatregelen die zij tegen de besmettingsrisico’s hebben getroffen en hen instrueren over de wijze waarop zij de RIVM-richtlijnen moeten naleven. Besturen dienen toe te zien op het naleven van de instructies.” Dit is wat ons betreft te kort door de bocht. U kunt niet blindvaren op de RIVM-richtlijnen omdat die vaak algemeen geformuleerd zijn en daarom niet altijd concrete handvatten geven voor de situatie in de school. Voor het voldoen aan de arbowetverplichtingen zult u daarom naast de RIVM-richtlijnen ook de Arbowet zelf, het Arbobesluit en de CAO VO moeten naleven.
Schoolbestuur: wat zijn persoonlijke beschermingsmiddelen?
Een persoonlijk beschermingsmiddel is iedere uitrusting die bestemd is om door de werknemer gedragen of vastgehouden te worden teneinde hem te beschermen tegen een of meer gevaren die zijn veiligheid of gezondheid op het werk kunnen bedreigen (art. 1.1 lid 4 sub b Arbobesluit).
Schoolbestuur: aan welke eisen moeten persoonlijke beschermingsmiddelen voldoen?
Volgens het Arbobesluit (hoofdstuk 8) dienen persoonlijke beschermingsmiddelen geschikt te zijn voor het vermijden van gevaren, moeten ze beantwoorden aan de bestaande omstandigheden van de arbeidsplaats, zullen ze afgestemd moeten zijn op de vereisten met betrekking tot de gezondheid van werknemers en na de nodige aanpassingen geschikt te zijn voor de individuele drager.
Schoolbestuur: heeft het personeel het recht om getest te worden op corona?
Dat is nog niet geheel duidelijk. Het protocol geeft aan dat testen voor medewerkers in het onderwijs laagdrempelig beschikbaar zijn en dat een medewerker getest kan worden als hij/zij ten minste 24 uur “symptomen van hoesten en/of neusverkouden en/of koorts heeft” (opmerkelijk is dat moeilijk ademen en/of benauwdheid hier niet genoemd wordt en elders in het protocol wel). Maar in de Q&A bij het protocol wordt aangegeven dat er voor het VO nog geen vastgesteld testbeleid is, daarover wordt later meer bekendgemaakt. Het kabinet heeft in ieder geval reeds aangegeven (brief minister VWS van 6 mei) dat in juni – met als streefdatum 1 juni – alle volwassenen die klachten hebben, getest kunnen worden.
Schoolbestuur: is testen te kwalificeren als een doeltreffende maatregel?
Dat is maar zeer de vraag. Ervan uitgaande dat alleen bij klachten een test afgenomen zal worden, zal een positief resultaat van de test inhouden dat het kwaad al is geschied. We zitten dan aan de achterkant van het proces terwijl personeel naar onze mening mag verwachten dat er aan de voorkant maatregelen genomen worden, ter voorkoming van corona-besmetting.
Schoolbestuur: maar naast achteraf testen houden we ons ook aan de 1,5 meter afstand-regel, dat is toch zeker een doeltreffende maatregel?
Het protocol geeft inderdaad gedetailleerde regels over het hanteren van de 1,5 meter afstand tussen alle betrokkenen binnen school (ook leerlingen onderling). Maar de praktijk zal uitwijzen of dit afstand houden, haalbaar en te handhaven is. Is dat niet het geval – en dat kan en zal per school verschillen – dan kan het doeltreffende karakter aan die maatregel komen te ontvallen en zal de vraag opkomen wat er aan doeltreffende voorzorgsmaatregelen overblijft en of u nog wel aan uw zorgplicht voldoet.
Schoolbestuur: wat staat in het protocol vermeld over persoonlijke beschermingsmiddelen en meer in het bijzonder over mondkapjes?
Niets. In de Q&A behorend bij het protocol staat vermeld dat omdat het kabinet over het gebruik van mondkapjes nog geen uitsluitsel heeft gegeven, daarover in het protocol niets is opgenomen.
Schoolbestuur: kan ik het personeel verplichten om persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken?
Ja, op basis van uw instructierecht (art. 7:660 BW). Dat recht komt ook tot uiting in de Arbowet (art. 11) waarin geregeld is dat werknemers de persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste wijze moeten gebruiken.
Schoolbestuur: een personeelslid heeft contact gehad met iemand die met corona besmet is, mag die medewerker wel naar school komen?
Nee, de hier bedoelde medewerker heeft alleen toegang tot het schoolgebouw na toestemming van de arbodienst (art. 9 sub a ZAVO). De medewerker is verplicht het schoolbestuur over het hier bedoelde contact te informeren (art. 9 sub b ZAVO).
Schoolbestuur: ik vermoed dat een personeelslid corona heeft, mag ik hem medisch laten onderzoeken?
Ja, als u een gegronde reden heeft voor uw vermoeden dat kunt u de medewerker aan een geneeskundig onderzoek laten onderwerpen (art. 18 sub a ZAVO). De werknemer is verplicht hieraan mee te werken (art. 2 sub c ZAVO).
Schoolbestuur: mag ik het personeelslid waarvan ik vermoed dat hij/zij corona heeft, de toegang tot het schoolgebouw verbieden?
Dat is mogelijk als u in afwachting bent van de conclusie van het geneeskundig onderzoek dat u de werknemer heeft opgedragen (art. 3 sub e ZAVO en artikel 16 lid 3 sub e Arbowet). Als uit de geneeskundige verklaring blijkt dat er gevaar voor besmetting met een besmettelijke ziekte bestaat, is het de werknemer van rechtswege verboden om het schoolgebouw te betreden (art. 3 sub e ZAVO). Is er nog geen sprake van een geneeskundig onderzoek en is het personeelslid niet bereid om thuis te blijven dan kunt u hem/haar voor maximaal 4 weken schorsen met als grond dat dat gelet op het belang van de instelling dringend noodzakelijk is (art. 10.a.7 lid 1 of art. 10.b.6 lid 3 CAO VO).
Schoolbestuur: omdat het personeel doorlopend risico loopt, wil ik hen regelmatig medisch laten onderzoeken, mag dat?
Ja, werknemers die aan bijzonder gevaar voor de gezondheid blootstaan, mogen aan een periodiek geneeskundig onderzoek worden onderworpen (art. 18 sub b ZAVO).
Schoolbestuur: wat wordt van mij verwacht in het kader van de bescherming van de leerlingen?
De WVO (art. 3b) bepaalt dat u zorg draagt voor de veiligheid op school. Onder deze veiligheid wordt verstaan: de sociale, psychische en fysieke veiligheid van leerlingen. U dient in dit kader beleid te voeren. Daarnaast zult u op grond van de Arbowet (art. 10) doeltreffende maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat de door docenten en andere werknemers verrichte arbeid gevaar oplevert voor derden. Die derden zijn onder andere leerlingen en ouders.
VRAGEN VAN PERSONEEL
Personeel: ben ik verplicht om naar school te gaan als ik niet tot een risicogroep behoor maar twijfels heb aan de veiligheid?
Het protocol geeft aan dat als u zich ernstig zorgen maakt, u hierover met uw werkgever in gesprek moet treden. In dat gesprek wordt beoordeeld of en hoe tot afspraken gekomen kan worden over de precieze invulling van de werkzaamheden.
Personeel: het overleg met het schoolbestuur over mijn ernstige zorgen heeft voor mij niet tot bevredigende afspraken geleid, wat moet ik nu?
Het protocol geeft hier geen uitsluitsel over. Het schoolbestuur kan u opdragen om naar school te komen en u zult daaraan moeten voldoen, maar de eisen van goed werkgeverschap en goed werknemerschap (zie art. 7:611 BW en art. 5 lid 1 ZAVO) zouden er in uw situatie aan in de weg kunnen staan dat u gedwongen wordt om gevolg te geven aan die opdracht.
Personeel: moet het schoolbestuur beschermingsmaatregelen voor u nemen?
Ja. Net als in het pre-corona tijdperk is het schoolbestuur als werkgever verplicht om zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is
om te voorkomen dat u in de uitoefening van uw functie schade lijdt (art. 7:658 lid 1 BW en art. 5 sub b ZAVO), op straffe van aansprakelijkheid voor de schade (art. 7:658 BW en art. 5 sub c ZAVO). Verder bepaalt de Arbowet (art. 3) dat de werkgever zorgdraagt voor de veiligheid en gezondheid van uw werknemers. Daarbij hoort in ieder geval dat de arbeidsplaats veilig toegankelijk is en veilig kan worden verlaten, aldus het Arbobesluit.
Personeel: hoe moet het schoolbestuur uitvoering geven aan zijn zorgplicht?
Door doeltreffende maatregelen te nemen gericht op de collectieve en individuele bescherming van zijn medewerkers (art. 3 lid 1 sub b). Indien redelijkerwijs van uw werkgever niet kan worden gevergd dat maatregelen worden getroffen gericht op individuele bescherming, worden doeltreffende en passende persoonlijke beschermingsmiddelen aan u ter beschikking gesteld (art. 3 lid 1 sub b Arbowet).
Personeel: wat zijn persoonlijke beschermingsmiddelen?
Een persoonlijk beschermingsmiddel is iedere uitrusting die bestemd is om door de werknemer gedragen of vastgehouden te worden teneinde hem te beschermen tegen een of meer gevaren die zijn veiligheid of gezondheid op het werk kunnen bedreigen (art. 1.1 lid 4 sub b Arbobesluit).
Personeel: aan welke eisen moeten persoonlijke beschermingsmiddelen voldoen?
Volgens het Arbobesluit (hoofdstuk 8) dienen persoonlijke beschermingsmiddelen geschikt te zijn voor het vermijden van gevaren, moeten ze beantwoorden aan de bestaande omstandigheden van de arbeidsplaats, zullen ze afgestemd moeten zijn op de vereisten met betrekking tot de gezondheid van werknemers en na de nodige aanpassingen geschikt te zijn voor de individuele drager.
Personeel: heb ik het recht om getest te worden op corona?
Dat is nog niet geheel duidelijk. Het protocol geeft aan dat testen voor medewerkers in het onderwijs laagdrempelig beschikbaar zijn en dat een medewerker getest kan worden als hij/zij ten minste 24 uur “symptomen van hoesten en/of neusverkouden en/of koorts heeft” (opmerkelijk is dat moeilijk ademen en/of benauwdheid hier niet genoemd wordt en elders in het protocol wel). Maar de Q&A bij het protocol deelt mede dat er voor het VO nog geen vastgesteld testbeleid is, daarover wordt later meer bekendgemaakt. Het kabinet heeft in ieder geval reeds aangegeven (brief minister VWS van 6 mei) dat in juni – met als streefdatum 1 juni – alle volwassenen die klachten hebben, getest kunnen worden. Verder staat het u hoe dan ook vrij om gebruik te maken van uw recht om de arbodienst te consulteren als er sprake is van met uw “arbeidssituatie samenhangende gezondheidsproblemen” (art. 2 sub d ZAVO).
Personeel: moet ik medewerking verlenen aan een geneeskundig onderzoek?
Als het bestuur een gegronde reden heeft voor het vermoeden dat u besmet bent met corona, mag het bestuur u aan een geneeskundig onderzoek laten onderwerpen (art. 18 sub a ZAVO). U bent verplicht daaraan mee te werken (art. 2 sub c ZAVO).
Personeel: mag het schoolbestuur u hangende een geneeskundig onderzoek de toegang tot de school verbieden?
In afwachting van de conclusie van het geneeskundig onderzoek dat werkgever u heeft opgedragen (art. 3 sub e ZAVO en artikel 16 lid 3 sub e Arbowet) mag u de toegang worden geweigerd. Blijkt uit de geneeskundige verklaring dat er gevaar voor besmetting bestaat, is het u van rechtswege verboden om het schoolgebouw te betreden (art. 3 sub e ZAVO).
Personeel: moet ik het schoolbestuur actief informeren als ik in contact geweest ben met iemand die besmet is met corona? En mag ik dan wel naar school?
Ja, u heeft een informatieplicht richting uw werkgever (art. 9 sub b ZAVO). U mag de school alleen betreden na toestemming van de arbodienst.
Personeel: ik ben lid van het OOP en sta niet voor de klas, moet ik toch naar school komen?
Het protocol geeft aan dat als het onderwijsproces van de school ook ondersteund kan worden vanuit huis, het logisch is om u thuis te laten werken. Als het daarentegen voor het onderwijsproces noodzakelijk is dat u op de schoollocatie aanwezig bent, kan het schoolbestuur u verzoeken daartoe over te gaan.
VRAGEN VAN OUDERS
Ouders: ik twijfel over de veiligheid op school, moet ik mijn kind desondanks weer naar school sturen?
In de Leerplichtwet is de verplichting tot “geregeld schoolbezoek” vastgelegd (art. 4 lid 1). Er is sprake van geregeld schoolbezoek zolang geen les of praktijktijd verzuimd wordt (art. 4 lid 2). Kortom conform de hoofdregel zult u uw kind naar school moeten sturen als de school weer opengaat. Gaat u hier niet toe over, dan zal van handhaving van de leerplicht overigens geen sprake zijn, aldus premier Rutte op de persconferentie van 21 april 2020.
Ouders: kan mijn kind vrijgesteld worden van geregeld schoolbezoek?
De Leerplichtwet kent een aantal gronden voor vrijstelling van geregeld schoolbezoek (art. 11). Twijfels bij de veiligheid op school is niet een in de wet geregelde grond. Wel kent de wet de mogelijkheid van vrijstelling als het kind door andere “gewichtige omstandigheden” verhinderd is de school te bezoeken (artikel 11 sub g).
Ouders: kan ik op basis van de coronacrisis en mijn twijfels bij de veiligheid op school, een beroep doen op “gewichtige omstandigheden”?
Dat hangt van het besluit van de directeur of rector van de school af. Hij of zij is bevoegd om maximaal 10 dagen vrijstelling van geregeld schoolbezoek te verlenen op grond van gewichtige omstandigheden (art. 14 Leerplichtwet). Voor het verlenen van vrijstelling langer dan 10 dagen is de leerplichtambtenaar van de gemeente de bevoegde instantie (art. 14 Leerplichtwet).
Ouders: welke criteria gelden er voor de directeur/rector van de school of de leerplichtambtenaar?
In de Beleidsregel uitleg “specifieke aard van het beroep” en “andere gewichtige omstandigheden” bedoeld in de Leerplichtweg 1969 is een duiding gegeven aan het begrip “andere gewichtige omstandigheden”. Die uitleg geeft geen eenduidig antwoord op bovenstaande vraag voor wat betreft de omstandigheden als gevolg van de corona-crisis. Wel maakt de beleidsregel duidelijk dat het moet gaan om omstandigheden die veelal buiten de wil of invloedssfeer van de ouders of leerling zijn gelegen. Denk daarbij aan een ernstige ziekte of overlijden van een familielid of huwelijk van een familielid.
Ouders: hoe verhoudt zich mijn verantwoordelijkheid als ouder tot de leerplicht?
Ouderlijk gezag omvat de plicht (en het recht) om het kind te verzorgen en op te voeden. (art. 1:247 lid 1 BW). Onder verzorging en opvoeding wordt mede verstaan: de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind. Indien de ouder kan onderbouwen dat het welzijn of de veiligheid van het kind in gedrang komt door weer naar school te gaan, kan een vrijstellingsverzoek bij het directeur/rector of de leerplichtambtenaar worden ingediend (zie vragen en antwoorden hierboven). Is het kind ziek dan volstaat een kennisgeving aan de directeur/rector (art. 11 sub d Leerplichtwet).
Ouders: school wil mijn kind naar huis sturen omdat hij/zij verschijnselen vertoont die op corona lijken. Ik vind dat overdreven. Moet ik meewerken en mijn kind (ophalen en) thuishouden?
Het protocol bepaalt dat een leerling die gedurende de dag klachten ontwikkelt, naar huis moet gaan. Dit is conform de RIVM-richtlijn. Werkt uw kind of u hier niet aan mee dan kan de school gebruik maken van de mogelijkheid om uw kind maximaal een week te schorsen (art. 13 lid 1 Inrichtingsbesluit WVO).
Ouders: hoeveel dagen gaat mijn kind naar school?
Gek genoeg is dat niet geregeld, het protocol zegt hierover dat leerlingen slechts een beperkt aantal dagen naar school gaan, zonder concreet te worden over het “beperkt aantal”.
Ouders: gaan excursies en studiereizen nog wel door?
Nee, volgens het protocol vinden alleen de reguliere onderwijsactiviteiten onder begeleiding van docenten en ondersteunend personeel doorgang, alle andere activiteiten komen te vervallen.
