Het beteugelen van de uitbraak van het Coronavirus heeft binnen enkele weken gezorgd voor overheidsmaatregelen die tot voor kort haast ondenkbaar leken. De onderwijssector wordt hierdoor misschien nog wel meer geraakt dan veel andere maatschappelijke sectoren. In deze Q&A proberen we op een rijtje te zetten wat die maatregelen betekenen. In deze eerste aflevering komen de juridische grondslag van de maatregelen, de sluiting van schoolgebouwen en de eindexamens 2020 aan de orde. Deze publicatie zal regelmatig worden geupdatet en aangevuld.
Waar vind ik de wettelijke regels van het Ministerie van Onderwijs tijdens de coronapandemie?
Die vindt u niet. Er is maar heel weinig formele regelgeving. Belangrijkste voorbeelden zijn de noodverordeningen van de Veiligheidsregio’s, zoals deze van de Veiligheidsregio Haaglanden. In beginsel zijn alle noodverordeningen ongeveer gelijk.
Zijn er regels van het Ministerie van Onderwijs buiten werking gesteld?
Nee. Alle geldende regelgeving is gewoon nog van toepassing.
Toch worden er ingrijpende beslissingen over het onderwijs genomen. Waar vind ik die dan wel?
Vooral in brieven van de Ministers van Onderwijs aan de Tweede Kamer. U vindt ze verderop in deze Q&A.
Mag de school gewoon openblijven?
Nee. Op grond van de noodverordeningen is het verboden in scholen onderwijsactiviteiten te verrichten.
Zijn er uitzonderingen?
Ja. De school mag open blijven als dat nodig is voor de organisatie van onderwijs op afstand, noodopvang van kinderen van ouders met een cruciaal beroep, organisatie van examens of kleinschalige begeleiding van leerlingen met een bijzondere problematiek of een moeilijke thuissituatie.
Moet de school in die uitzonderingssituaties open blijven?
Dat hangt ervan af waarvoor. De school is alleen verplicht mee te werken aan openstelling voor opvang van kinderen van ouders met een cruciaal beroep. Maar niet voor de andere uitzonderingen. Begeleiding van kinderen met een bijzondere problematiek of een moeilijke thuissituatie hoeft dus niet binnen het schoolgebouw te gebeuren.
Wordt er dan helemaal niets geregeld voor kinderen die thuis klem zitten?
Zo is het nu ook weer niet. Minister Slob heeft in een brief aan de Tweede Kamer d.d. 20 maart laten weten dat de gemeenten hierin de regierol hebben. “Zij nemen het initiatief om tot oplossingen op maat te komen. Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming, gecertificeerde instellingen (gezinsvoogden) kunnen een belangrijke rol spelen bij het identificeren van de kinderen voor wie een veiligheidsrisico is vastgesteld of waar dat mogelijk kan ontstaan”. “In specifieke gevallen kan in deze periode opvang, onderwijs en begeleiding buitenshuis nodig zijn. Dat is toegestaan. Overigens hoeft niet in alle gevallen de oplossing in de school te worden gerealiseerd”.
Het centraal examen in het voortgezet onderwijs gaat niet door dit jaar. Hoe is dat dan geregeld?
Dat weten we formeel alleen door de brief van de Ministers van Onderwijs aan de Tweede Kamer d.d. 24 maart 2020. Er zijn juristen die zich afvragen of de Minister wel de bevoegdheid heeft om een streep door het centraal examen te halen. Maar wij denken toch dat dat de Minister met artikel 44 Eindexamenbesluit een eind komt. Dat zegt namelijk: Indien door onvoorziene omstandigheden het centraal examen in één of meer vakken aan één of meer scholen niet op de voorgeschreven wijze kan worden afgenomen, beslist Onze Minister hoe alsdan moet worden gehandeld.
Nu is het schoolexamen plotseling bepalend. Kan dat maar zo?
Ja. Hoewel die bepaling waarschijnlijk niet voor een situatie als deze is geschreven, zegt artikel 47 van het Eindexamenbesluit: Indien in een vak alleen een schoolexamen is afgenomen en niet tevens een centraal examen, is het cijfer voor het schoolexamen tevens het eindcijfer.
Maar de schoolexamens zijn meestal nog niet afgerond en de scholen zijn dicht. Hoe worden die nu afgewikkeld?
Nog steeds volgens de brief van 24 maart 2020 hebben scholen “de vrijheid om op een voor hen zo passend mogelijke manier te examineren. Dit kan zowel op afstand, zoals via (beeld)bellen, als fysiek op school”. “Scholen kunnen deze afweging in overleg met hun personeel, leerlingen en ouders, en met begrip voor ieders situatie, maken. Dit geeft ook de ruimte om de schoolexamens naar achteren te verplaatsen”. Het is wel de bedoeling dat de schoolexamens op 1 juni 2020 zijn afgerond.
Moet het Programma van Toetsing- en Afsluiting (PTA) gewijzigd worden?
Als de schoolexamens alsnog vóór 1 juni 2020 zijn afgerond hoeft dat niet. Maar het mag wel. Nog eens de brief van 24 maart 2020: “Scholen hebben tot begin juni de ruimte om de schoolexamens af te ronden en daarmee te voldoen aan hun PTA”. “Wij begrijpen echter dat in de huidige situatie het voor sommige scholen niet mogelijk is om alle schoolexamens af te nemen voor begin juni. Zoals eerder aangekondigd mag in die gevallen het PTA aangepast worden”. Over de vraag wat er komt kijken bij een aanpassing van het PTA heeft de VO-raad een praktische handreiking gepubliceerd.
Is medewerking van de medezeggenschapsraad (MR) nodig voor aanpassing van het PTA?
Zoals gezegd zijn er in beginsel geen regels buiten werking gesteld. De medezeggenschapsraad heeft dus op grond van artikel 10, lid 1 onder b. WMS gewoon een instemmingsrecht op de wijziging van het PTA, wat ook digitaal kan. Wel doet de Minister “in deze bijzondere situatie (…) een beroep op de medezeggenschapsraad om hun medewerking hieraan zo spoedig mogelijk te verlenen”.
Maar stel nu dat de MR toch geen instemming verleent?
Dan ontstaat een complexe situatie. Op grond van de WMS kan de voorgenomen wijziging van het PTA dan niet worden uitgevoerd zonder dat de Landelijke commissie voor geschillen WMS alsnog toestemming geeft. Maar die procedure duurt veel te lang. Bovendien heeft de commissie de komende maanden waarschijnlijk helemaal geen zittingen. Oplossing zou kunnen zijn de voorzitter van de commissie te vragen de zaak met toepassing van artikel 19 van het reglement versneld te behandelen. Maar in dat geval zult u ons kantoor al wel gebeld hebben.
Mag de leerling extra herkansingen aangeboden worden? Bijvoorbeeld ook om het eindcijfer op te krikken met het oog op eventueel vervolgonderwijs?
Wij denken van wel. Nog altijd volgens de brief van 24 maart 2020 krijgen scholen “de ruimte om toe te werken naar een beeld van de leerling, op basis van wat er nu ligt of aanvullend met wat zij op afstand of fysiek op school willen organiseren”. Nu het eindcijfer dit jaar helemaal bepaald wordt door het schoolexamen zouden ook aanvullende herkansingsmogelijkheden aan de orde kunnen zijn. Dat gebeurt echter formeel niet door een wijziging van het PTA, maar door een aanpassing van het examenreglement van de school. De brief van 24 maart voorziet niet (tevens) in wijziging daarvan dus in dit opzicht moeten wij een slag om de arm houden. In ieder geval is ook hier het instemmingsrecht van de MR van toepassing.
