De coronamaatregelen hebben grote consequenties voor het onderwijs. VO-scholen kunnen inmiddels gedeeltelijk weer klassikaal les geven, maar gezien de besmettingscijfers blijft de continuïteit van het onderwijs kwetsbaar. In de strijd tegen het coronavirus wordt vooral ingezet op vaccinatie en testen. Door uitgebreid te testen worden mogelijke besmettingen in een vroegtijdig stadium opgespoord, zodat nieuwe uitbraken kunnen worden voorkomen. Naast de PCR-tests die met name door de GGD worden afgenomen, bestaan er ook zelftests. Sinds kort zijn dergelijke zelftests ook voor het voortgezet (speciaal) onderwijs beschikbaar gesteld. Bij brief van 1 april 2021 heeft de minister voor Basis-, Voortgezet onderwijs en Media VO-scholen daarover geïnformeerd.
Waarvoor zijn die zelftests bedoeld?
De zelftest is bedoeld voor situaties waarin er in de nabije omgeving iemand besmet blijkt te zijn met wie men niet in nauw contact is geweest (de zogenaamde categorie 3 ‘overige contacten’, in termen van het bron- en contactonderzoek van de GGD). Het gaat daar dan om ‘risicogericht testen’. Daarnaast kan de zelftest worden ingezet voor ‘preventief testen’, dus zonder dat daarvoor een directe aanleiding bestaat vanwege contact met een (mogelijk) besmette persoon. Overigens komt alleen personeel in aanmerking voor dit preventief testen (leerlingen dus niet). Een medewerker kan maximaal twee keer per week een zelftest doen. De zelftests zijn dus uitdrukkelijk niet bedoeld voor personen die aan covid 19 te relateren gezondheidsklachten hebben of die in nauw contact (een huisgenoot of iemand met wie hij/zij binnen 1,5 meter afstand verkeerd heeft) zijn geweest met iemand die met covid besmet blijkt te zij. In die gevallen blijft men aangewezen op een test die door de GGD wordt afgenomen.
Kan men als school(bestuur) het afnemen van zelftests verplichten?
De minister gaat er uitdrukkelijk van uit dat het afnemen van een zelftests – zowel wat betreft personeel als leerlingen – op basis van vrijwilligheid gebeurt. Gezien het feit dat de overheid uitgaat van vrijwilligheid én het punt van de lichamelijke integriteit (een universeel mensenrecht) ook speelt bij zelftesten, is het niet goed denkbaar dat een schoolbestuur van zijn personeel of leerlingen zou mogen verlangen een zelftest te doen. Zelfs het stimuleren van het afnemen van een zelftest door daar voordelen aan te verbinden, ligt juridisch lastig. Om dat te kunnen doen zou het namelijk nodig zijn om de zelftester te registreren, wat in strijd is met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Het vrijwillige karakter van de zelftest geldt overigens ook ten aanzien van het al dan niet informeren van de school over de uitkomst van de zelftest. Het natuurlijk wel van belang dat de school wordt geïnformeerd in geval van een positieve testuitslag. Alleen dan kan de school maatregelen nemen en kan een mogelijke uitbraak van het virus worden voorkomen. Scholen mogen daarom wel leerlingen en medewerkers dringend verzoeken zelftests te gebruiken en een positief testresultaat bij de school te melden.
Wat is de verantwoordelijkheid van de school bij de zelftests?
De minister benadrukt in zijn brief van 1 april 2021 dat het afnemen van de zelftest de verantwoordelijkheid van de afnemer (de betreffende leerling of medewerker) zelf is. De voor de zelftest noodzakelijke handelingen worden door de medewerker/leerling zelf verricht. De door de school in te zetten begeleiders nemen de test niet af bij de medewerker of leerling; zij geven de zelftester -op afstand (verbaal of digitaal)- alleen instructie en informatie. Het afnemen van een preventieve test vindt niet onder begeleiding plaats; de minister gaat er van uit dat de medewerker die zelftest thuis doet. Daarmee is niet gezegd dat de school zelf in het kader van de zelftests geen enkele verantwoordelijkheid heeft. Die verantwoordelijkheid van een school(bestuur) zal groter zijn naarmate men meer afwijkt van de regeling zoals de minister blijkens diens brief van 1 april 2021 voor ogen staat.
De verantwoordelijkheid van de school betreft met name:
– Het betrekken van personeel en (G)MR bij de besluitvorming rond het zelftestbeleid;
– Het aanstellen van één of meer begeleiders voor op school af te nemen preventieve zelftests. De school moet toezien op de deskundigheid van de aangestelde begeleider (voor begeleiders is er een e-training beschikbaar); van de school kan worden verwacht dat zij er op toeziet dat de begeleider die training heeft gevolgd én de begeleiding ook adequaat uitvoert);
– Toezien op de aanwezigheid van ouderlijke toestemming voor zelftests door leerlingen jonger dan 16 jaar. Beide ouders moeten toestemming geven; bij toestemming door één ouder moet duidelijk zijn dat de andere ouder daarmee instemt;
– Het aanstellen van een contactpersoon bij wie -op vrijwillige basis- tetsuitslagen kunnen worden gemeld. De school zal er op toe moeten zien dat de contactpersoon daarbij de regels van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in acht neemt. Ook een testuitslag is namelijk een bijzonder persoonsgegeven in de zin van de AVG, zodat die niet mag worden geregistreerd in (bijvoorbeeld) de schooladministratie of het personeelsdossier. Om adequaat maatregelen te nemen (testen aan medeleerlingen aanbieden; een klas tijdelijk niet op school lesgeven) zal het ook niet nodig zijn dat de persoonsgegevens van de positief geteste worden vastgelegd;
– Toezien op het naleven van de quarantaineregels door positief geteste medewerkers en leerlingen (die de school over de testuitslag hebben geïnformeerd.
Het is aan te raden na te gaan of de polisvoorwaarden van de door de school afgesloten aansprakelijkheidsverzekering op bovenstaande punten geen uitsluitingen bevat. Overigens kwalificeert het afnemen van een zelftest (door de medewerker of leerling zelf dus) niet als medische handeling, laat staan dat de door de school te bieden begeleiding (in de vorm van hulp op afstand) als zodanig moet worden aangemerkt.
Moet de school zelf bron- en contactonderzoek doen bij positieve zelftests?
Nee. Bij een positieve test wordt van de betrokken medewerker/leerling gevraagd contact op te nemen met de GGD voor een reguliere test in een teststraat. In geval van een positieve uitslag bij die test, wordt het bron- en contactonderzoek uitgevoerd door de GGD.
Kan een schoolbestuur eenzijdig medewerkers aanwijzen om als begeleider of contactpersoon te fungeren?
Daarvoor is in de eerste plaats van belang of die taak/werkzaamheden redelijkerwijs binnen de functiebeschrijving past. Naarmate dat duidelijker het geval is, zal de betrokken medewerker de taak eenvoudiger (eenzijdig) kunnen worden opgedragen. Met name de taak van begeleider zal niet gemakkelijk bij een reguliere onderwijsfunctie (OP of OOP) zijn onder te brengen. In de regel zal een schoolbestuur – zeker voor het begeleiderschap – dus de instemming van de medewerker nodig hebben.
Zijn scholen/schoolbesturen overigens zelf verplicht om hun personeel en leerlingen de aan V(S)O-scholen aangeboden zelftests ter beschikking te stellen?
Nee. Op zich is het niet ondenkbaar dat een systeem van zelftesten als voorwaarde wordt gesteld voor het open houden van scholen (artikel 58q Wet publieke gezondheid), maar dat is thans niet aan de orde. De aanwijzingsbevoegdheid van de minister op grond van de Wet op het voortgezet onderwijs (artikel 103g WVO) ziet uitdrukkelijk alleen op (in de wet uitputtend opgenomen) situaties van wanbeheer. Daaronder valt weliswaar ook ‘het in ernstige mate verwaarlozen van de zorg voor wat door redelijkheid en billijkheid wordt gevorderd in de omgang met betrokkenen in de schoolorganisatie’, maar het gaat – onder de huidige omstandigheden – erg ver om het niet aanbieden van zelftests daaronder te scharen. Scholen moeten het ook uitdrukkelijk aangeven of zij zelftests willen ontvangen. Ook de aansporing van de minister om een zelftestbeleid te bespreken met de (Gemeenschappelijke) Medezeggenschapsraad, impliceert dat scholen niet verplicht zijn hun medewerkers en leerlingen die zelftests aan te bieden.
Wat is de rol van de medezeggenschapsraad hierin?
Op grond van artikel 10 onder e Wet medezeggenschap scholen (WMS) heeft de (G)MR instemmingsbevoegdheid ten aanzien van het vaststellen van regels op het gebied van veiligheids-, gezondheids- en welzijnsbeleid. Het als school aan leerlingen en medewerkers beschikbaar stellen van zelftests valt daar onder. Gelet op de urgentie is het denkbaar dat in samenspraak met de (G)MR wordt afgesproken dat de in het reglement voorgeschreven reactietermijn niet wordt gevolgd. De minister benadrukt (daarom) het belang om het zelftestbeleid met (G)MR en personeel te bespreken.
